Muzikale belevenissen in India

Afgelopen voorjaar van 2023 maakte ik een bijzondere reis naar India. Acht dagen verbleef ik in Santiniketan, een kleine plaats in het binnenland van West Bengalen. 

Tagore.

Santiniketan is de plek waar de Indiase dichter en musicus Rabindranath Tagore rond 1900 zijn unieke scholen oprichtte. Openluchtscholen met aandacht voor natuur, kunst, literatuur en spiritualiteit. Je vindt er een lagere school, een middelbare school en een universiteit met opleidingen voor o.a. beeldende kunst, muziek, podiumkunst, onderwijs etc. Daarnaast is er in Santiniketan een Tagore-museum en een prachtige glas-in-lood-tempel. Door mijn Tagore-projekt was mijn interesse voor deze plek gewekt. 

Tijdens mijn verblijf was ik in de gelegenheid om een van de scholen te bezoeken, nl. de ShishuThirtaschool die recentelijk is opgericht door Sudripta Tagore en zijn vader. Beide Tagore's zijn directe verwanten van Rabindranath. 

Ondanks de aangename temperatuur van zo'n 28 graden was het overal kurkdroog; maandenlang was er geen regen gevallen. Samen met alle vuilnis langs de weg, waartussen de koeien en straathonden nog iets eetbaars probeerden te vinden, geen vrolijk gezicht.  

Maar gelukkig... mijn droom om met Indiase kinderen een van mijn liederen te zingen kwam uit. Met de oudste leerlingen van de Shishu Thirtaschool  heb ik Gitanjali 45 gezongen, in het Nederlands! Sudripta, het hoofd van de school, speelde op zijn Esraj, een soort Indiase vedel, de melodie mee die de kinderen zongen. Zelf speelde ik de begeleiding op mijn kleine Castagnari trekharmonica. 

Rabindranath Tagore was fervent voorstander van onderwijs in de openlucht; de centrale maar bescheiden ruimte waar mijn lessen plaatsvonden kijkt dan ook aan één kant uit op de speelplaats van de kinderen en het platteland. Tagore kon alles vanaf zijn hoge plekje aan de muur, waar zijn foto hing, bekijken. Als voorstander van uitwisseling van culturen tussen Oost en West zou hij zeker blij verrast zijn geweest als hij had kunnen horen dat de leerlingen een van zijn Gitanjali in het Nederlands zongen! 

Baul-muziek.

Als je op openbare plekken in Santiniketan muziek hoort heb je grote kans dat er ergens een of meer Baul-muzikanten staan te spelen en te zingen, vaak herkenbaar aan hun oranje kleding. Meer dan honderd jaar geleden liet Rabindranath Tagore zich door hun muziek en spirituele poëzie inspireren. Want ook hij zong liederen, die hij maakte op veel van zijn teksten. Liederen die heel India kent!

De Baul-gemeenschap in Bangladesh en Bengalen is een sociaal en religieus afgezonderde groep. Hun muziek is extatisch en gewijd aan de natuur, en aan 'god, who dwells within'. Sommige Bauls zijn gesetteld, anderen trekken musicerend of bedelend rond, of leven in ashrams. In Santiniketan vind je ze op de dagelijkse markt, of bijvoorbeeld op de Srijani Shilpagram, een soort openluchtmuseum met dorpshuisjes uit verschillende Indiase staten. Daar worden ook sieraden en kleding verkocht ( kunstnijverheid). En behalve de muziek van de Bauls is er ook altijd een dansgroep die toeristen ( zoals ik) uitnodigt om mee te dansen. 

Een dierbaar uitstapje. 

De woensdag voor mijn vertrek was er iets georganiseerd: 'er wordt gemusiceerd in een dorp' werd mij verteld.  Een scooter en twee met mensen volgepakte Tuctuc's reden vanaf het centrum naar het nabij gelegen dorpje Shri Chandrapur. Het was er opvallend schoon, nergens hopen afval! En het land zag er opvallend groen en fris uit. Onze Tuctuc's stopten nabij een straatje met schattig gekleurde lemen huisjes. Wij liepen naar een soort ontmoetingsplaats of dorpscentrum waar een groot stuk landbouwplastic op de zanderige grond lag. We installeerden ons en de muzikanten onder ons haalden hun instrumenten te voorschijn. Zelf had ik mijn liedboek en mijn trekharmonica meegenomen. Een paar kinderen en een handjevol vrouwen waren ons publiek. Ook was er een oude Indier in het wit die men de Guru van het dorp noemde. 

Een voor een werd er gezongen en muziek gemaakt op traditionele instrumenten, zoals de Nepali Sarangi ( een vedel met 4 snaren), een harmonium, een Ektara ( éénsnarig Baul-instrument), een Tabla (bekend Indiaas slagwerk bestaande uit 2 trommels) en niet te vergeten de Gungaroo ( belletjes om de enkel die het ritme aangeven). Zoals gebruikelijk werd er geimproviseerd, en dus: uit het hoofd gespeeld. Heerlijk om mee te maken! Mijn eigen bijdrage: Gitanjali 20 werd zeer gewaardeerd. 

Na het concert kregen we een piepklein snoepje aangeboden, door de dorpsoudste (? ). Informatie kreeg ik niet want er werden maar een paar woorden engels gesproken. Ook al had ik zelf perfect engels gesproken ( wat niet het geval is...) dan had niemand mij kunnen verstaan. Ondanks dat was er een fijne sfeer, en een echt groepsgevoel. Er werden dan ook telefoonnummers uitgewisseld en groepsfoto's gemaakt. Heel even heb ik nog een blik mogen werpen in een kleine kamer van het lemen huis van de Guru die hij als meditatieruimte gebruikt. Daarna reden de Tuctuc's, die gedurende het hele concert in de verte hadden staan wachten, ons weer huiswaarts. 

Concert in Arthshila.

In het kunstcentrum Arthshila in Santiniketan worden gratis concerten en tentoonstellingen georganiseerd. Toen ik er was bezocht ik samen met gastvrouw Nayana Gangooly-Tagore: 'Baul meet Saz' , een muzikale samenwerking tussen twee goed engels sprekende Baul's en een Turkse Saz-speler. Een prachtig programma van hooguit drie kwartier. In het engels werd uitleg over de liederen gegeven.